Artykuł istotny dla każdego, kto zajmuje się hodowlą koni rasy fryzyjskiej.
1. Wstęp
Konie fryzyjskie poruszają serca ludzi na całym świecie. Widać to nie tylko po liczbie koni eksportowanych z Holandii, lecz tez po liczbie źrebiąt rejestrowanych na całym świecie.
Wszędzie hodowcy pragną hodować możliwie najlepsze konie, przy czym poza Holandią wymaga to większego zaangażowania.
Przede wszystkim, w Holandii jest wiele stacji ogierów i po jednym telefonie można zainseminować klacz jeszcze tego samego dnia. W innych krajach sprawa jest bardziej skomplikowana. Hodowca spoza Holandii chcący użyć ogiera stb, jest ograniczony do koni ze stacji mającej certyfikat UE.
Odległość tez nie ułatwia sprawy, bo przecież przy inseminacji, zwłaszcza świeżym nasieniem, czas jest istotnym czynnikiem.
Użycie nasienia mrożonego też jest dość skomplikowane.
Użycie ogiera STB mogą też poważnie utrudnić np. bardzo surowe przepisy wewnątrz krajowe o zdrowiu ogierów hodowlanych i jakości nasienia.
Inny problem to przydatność nasienia konkretnych ogierów do procesu mrożenia a szczególnie rozmrażania. Proces należy wiec traktować bardzo uważnie - wskazana jest interwencja hormonalna u klaczy, w celu wywołania owulacji a tym samym zwiększenia szansy na skuteczne zaźrebienie. Dla pełnego sukcesu stacja ogierów, lekarz i właściciel klaczy muszą ze sobą ściśle współpracować.
Ten artykuł zawiera różne tematy pomocne przy użyciu świeżego i mrożonego nasienia. Główny nacisk został położony na przepisy, jakość nasienia, opiekę nad klaczą, oraz specjalne weterynaryjne szczegóły dotyczące rozrodu koni fryzyjskich. Ta wiedza powinna każdemu umożliwić skuteczne użycie nasienia tak świeżego, jak i mrożonego.
2. Hodowla
Zasadność użycia ogierów KFPS STB
KFPS rejestruje konie fryzyjskie na całym świecie, a księga zawiera, jeden główny dział podzielony na :
- KFPS główny,
- KFPS-D,
- BBI i BBII.
W zależności od statusu rodziców, potomstwo jest rejestrowane w odpowiedniej kategorii. W KFPS rejestruje się wyłącznie konie których rodzice są także zarejestrowani. KFPS jest więc księgą zamkniętą, dlatego nie funkcjonuje tu dział Księgi Wstępnej. Szczegółowe zasady kwalifikacji koni, na podstawie statusu ich rodziców przedstawione są TUTAJ.
Ogiery STB maja numer księgi zapisany przy imieniu pod którym są rejestrowane. Do czasu pełnej oceny potomstwa otrzymują czasowe pozwolenie na krycie limitowanej liczby klaczy. Ocena ta obejmuje ocenę budowy minimum 40, dorosłych potomków, oraz predyspozycje użytkowe minimum 20 -stu sztuk potomstwa. Jeśli ocena potomstwa wykaże pozytywny wpływ ogiera na populacje, pozwolenie na krycie zostaje przyznane dożywotnio.
Jeśli nie, ogier jest wycofywany z hodowli, ale zachowuje swój numer rejestracyjny. Wynika z tego, że nie każdy ogier z numerem, ma aktualne pozwolenie KFPS na krycie.
UWAGA - niektórzy właściciele proponują do krycia ogiery odrzucone na podstawie oceny potomstwa.
Każdy musi sam wybrać ogiera oraz upewnić się że wybrany ogier ma licencje KFPS. Informacje te corocznie są publikowane na stronie KFPS. W przypadku użycia ogiera wycofanego na podstawie oceny potomstwa, źrebie zostanie zarejestrowane w BBII.
Niemiecka organizacja FPZV ma własną politykę wobec ogierów hodowlanych. W KFPS ogiery te zapisane są jako "ogiery uznane w organizacji- córce KFPS"
Ogiery FPZV to:
- wycofane na podstawie potomstwa ogiery KFPS
- ogiery które uzyskały pozwolenie na krycie na podstawie oceny eksterieru
- ogiery które uzyskały pozwolenie na krycie na podstawie oceny eksterieru i próby dzielności.
Potomstwo ogierów z dwóch pierwszych kategorii wpisywane jest do BBII, natomiast potomstwo ogierów z grupy trzeciej, wpisywane jest do KFPS- D.*
* Listę ogierów KFPS-D można zobaczyć na stronie ZHKFwP.- TUTAJ
Wartość konia jest bezpośrednio zależna od jego indywidualnej charakterystyki oraz w pewnym stopniu, od rejestru w którym jest on zapisany. Na podstawie indywidualnych cech, każdy koń, niezależnie od rodzaju jego rejestru może otrzymywać tytuły hodowlane i użytkowe, właściwe dla swojej płci i wieku.
W interesie hodowcy jest dążenie do możliwie najwyższej jakości rejestru, a to oznacza, używanie tak często jak tylko jest to możliwe ogierów STB. KFPS ma bardzo surowe zasady dotyczące ogierów STB.
Młode konie są trzy razy oceniane pod katem budowy, ruchu i rodowodu. Dodatkowo bada się zdrowie ogiera i jakość jego nasienia. Ogiery które przeszły HK, biorą udział w 10 -cio tygodniowym stacyjnym, teście użytkowym. W tym czasie są trenowane w trzech dyscyplinach - ujeżdżeniu, zaprzęgach i zaprzęgach pokazowych.
Jeśli ogier wykazuje przydatność do tych dyscyplin, zostaje zaakceptowany do hodowli.
W czasie tej długiej selekcji zbiera się mnóstwo danych , które później hodowca może wykorzystać przy wyborze ogiera dla swojej klaczy.
Po zaakceptowaniu ogiera, KFPS monitoruje jego wyniki hodowlane. Pierwszy raport to kompleksowa ocena źrebiąt z pierwszego rocznika. Na podstawie wszystkich wymienionych danych KFPS określa wartość hodowlaną ogiera. Cały proces ma za zadanie doskonalenie rasy, oraz pomoc dla hodowcy w dokonaniu dobrego wyboru.
Płodność klaczy fryzyjskiej
Zanim podejmie się decyzje o użyciu klaczy w hodowli należy odpowiedzieć na poniższe pytania:
- Historia klaczy :- która ciąża
- źrebna w ostatnim sezonie
- nieźrebna w ostatnim sezonie
- co zostało do tej pory zrobione by klacz zaźrebić.
- Wiek klaczy - pow. 14 lat - klacz starsza, u której prawdopodobieństwo wystąpienia wad budowy narządów płciowych zewnętrznych jest większe, lekarz powinien ocenić przydatność (konieczność) wykonania zabiegu Caslicka.
- Kondycja klaczy - również ma wpływ na stan narządów rozrodczych. U klaczy w słabszej kondycji większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia pneumovaginy, lub urovaginy
- Przebieg cyklu płciowego - jeśli cykl klaczy jest dłuższy niż 23 dni, należy podejrzewać że klacz "nie jest czysta". Jeśli natomiast cykl jest wyraźnie krótszy, może to wskazywać na np guza na jajniku. Zmiany na jajniku należy podejrzewać też gdy klacz zachowuje się jak ogier. Macicę i jajniki najlepiej jest sprawdzić za pomocą USG, czy nie ma tam np płynu, lub / i innych nieprawidłowości
Klacz źrebna
Pewien hodowca powiedział właścicielowi ogiera, że już nigdy mu nie zaufa bo nasienie ogiera jest ewidentnie złej jakości. Klacz nie jest źrebna. Nieco zaskoczony właściciel ogiera zaproponował inseminację klaczy przez własnego, doświadczonego weterynarza.
- " Nie ma konieczności"- odpowiedział właściciel - "klacz zaźrebi się bez problemu innym ogierem"
Obaj panowie spotkali się na CK i właściciel ogiera spytał, jakim ogierem zaźrebiona jest klacz. Właściciel klaczy, speszył się i nic nie powiedział...
-" Ona nie może być źrebna"- wyszeptała żona właściciela klaczy - " coś z nią jest nie tak".
Powyższa historia jest prawdziwa - często winę za niepowodzenie zrzuca się na ogiera, nasienie, inseminatora lub ogólnie stacje, podczas gdy w rzeczywistości przyczyna leży w problemach klaczy.
Dobra klacz musi być płodna!!!
W zamkniętej księdze, gdy nie ma możliwości "odnowy genów" płodność staje się szczególnie istotna. Z tego powodu np kandydatki do tytułu "MODEL" muszą wykazać się potomstwem.
W celu upowszechnienia wiedzy o rozrodzie, KFPS organizuje grupy robocze mające za zadanie edukację właścicieli klaczy,.
Dr Pascal Dijhout jest członkiem takiej grupy i prezentuje różne, sprawdzone w czasie swojej bogatej praktyki, sposoby postępowania w zależności od konkretnego problemu u konkretnej grupy klaczy.
Przede wszystkim, należy mieć świadomość, że wszystko co trafia do zdrowej macicy wywołuje naturalną reakcję obronną. Dotyczy to także nasienia.
Po zdeponowaniu, nasienie przemieszcza się do jajowodu w ciągu 6 -ciu godzin. Wszystko co pozostaje w macicy jest automatycznie usuwane lub absorbowane. Cokolwiek pozostanie w macicy, wywołuje tzw stres. Dlatego właśnie tak bardzo ważne jest ograniczenie ingerencji do minimum.
Teorie że im częściej klacz jest inseminowana tym większe są szanse na sukces, są nieprawdziwe.
Motto brzmi - Im mniej, tym lepiej!!!!
Procedury i wybory
Każdy kto chce użyć klaczy w hodowli rozgląda się za odpowiednim dla niej partnerem. Wreszcie ogier jest wybrany i nadchodzi moment określenia czy klacz jest w rui i momentu inseminacji. Wykrycie rui może stanowić problem. Najlepszym pomysłem jest próba przy ogierze, choć wałach też może zdziałać cuda.
Żeby nie denerwować koni, należy próbę przeprowadzić w cichym, ustronnym miejscu. Dobra próba z właściwym rozpoznaniem może zaoszczędzić wiele kosztów ponieważ inseminacje przeprowadzamy tylko raz.
Występuje pewna liczba różnic, w fizjologii klaczy fryzyjskich, we stosunku do innych ras. Fryzyjki mają często dłuższe ruje z większym napięciem ścian macicy .
. Fryzy przykładowo mają dłuższą ruje często z większym obrzękiem, jest to jedna z rzeczy na którą powinien zwrócić uwagę weterynarz podczas badania USG. W przeszłości można było zbadać stan klaczy tylko poprzez badanie dotykiem. W zależności od miękkości szyjki macicy oraz rozmiarze i miękkości pęcherzyka jajowego, ponieważ pęcherzyk musi być miękki, można było wyznaczyć w jakim stadium znajdowała się klacz. Obecnie robi się to poprzez USG szyjki macicy więc łatwo można określić stopień obrzęku.
.
Obrzęk szyjki macicy jest fizjologiczna odpowiedzią na wpływ hormonów I może być on opisany jako ‘płyn w ścianie macicy. Nie jest on jednak tzw ‘luźnym płynem’ który występuje podczas stanów zapalnych jako odpowiedz immunologiczna. Kiedy obrzęk przestaje się zwiększać klacz może zostać zapłodniona, Kiedy macica jest obrzęknięta przez co i nawilżona oraz pęcherzyk ma 6 cm pojedyncze zapłodnienie ciągle nie jest możliwe.. Obrzęk ma 3 różne stadia: okrągły I mokry, okrągły oraz suchy. Klacz nie owuluje wcześniej niż pomiędzy dwoma ostatnimi stadiami. Nie ma sensu więc inseminować przed tym czasem. Doradza się aby inseminować Fryzy dzień po drugim stadium, kiedy jest ono pewne.
Wiele pospiesznych inseminacji oparto na rozmiarze pęcherzyka. W tym przypadku nie ma to znaczenia ponieważ u fryzów pęcherzyki często przekraczają 55 mm lub więcej. Dla koni gorąco krwistych ta liczba nie przekracza 40mm. Po inseminacji, badanie na źrebność wykonuje j się zazwyczaj 18 dni po zapłodnieniu. Ci którzy obawiają się bliźniaków sprawdzają klacz po 14 dniach. Jeśli będą 2 zarodki weterynarz ma wciąż możliwość aby jeden usunąć. Dzień 18 ma jednak pewna zaletę jeśli zapłodnienie się nie udało będzie można określić w jakim stadium rui jest klacz. Po 35 dniach ciąży ryzyko absorpcji znacznie spada..
Klacze młode, jeszcze nie kryte
Klacze-dziewice nigdy nie były zapładniane i nigdy nie miały źrebaka. Jest to technicznie najłatwiejsza grupa ponieważ jak można łatwo wywnioskować ze żadne procedury, które ingerowały by w jej organizm, nie miały miejsca. wiec ich macica powinna być czysta.
Normalnie konie w tej kategorii są źrebne od pierwszej drugiej próby. Jedna jest zawsze szansa że nastąpią pewne fizyczne wady które uniemożliwiają zajście w ciąże lub donoszenia płodu. Na przykład kiedy nie ma połączenia pomiędzy jajnikiem a jajowodem. Tylko poprzez wewnętrzne badanie , poprzez róg macicy może potwierdzić problem. Innym, miej problematycznym zagadnieniem jest istnienie grupy klaczy które podczas zapłodnienia są za młode (np 3 latki). Wiele koni zachodzi z łatwością rok później. Ogólnie ruja u młodych klaczy jest gorzej rozpoznawalna.
Kiedy środowisko jest znajome klacz mniej się stresuje I ruja jest lepiej widoczna. Podczas kupna klaczy ważne jest aby kupujący zawsze sprawdził czy klacz już kiedyś się źrebiła albo czy była zaźrebiana. Potencjalnym kupcom doradza się aby sprawdzili czy zewnętrzne narządy płciowe klaczy maja odpowiednia budowę.. Z 3 latka kupujący, sprzedający czy też właściciel nie mogą zrobić wiele więcej.
Celowo jałowe
Klacze które są celowo otwarte miały już źrebaka a obecnie nie są rozmnażane z tego bądź innego powodu, jak na przykład sport. W tym wypadku macica miała przeszło rok aby się "oczyścić" (wydobrzeć) po poprzedniej ciąży. Te klacze często mogą ponownie zajść w ciąże dość szybko.
Jałowe
Jest to klacz która nie może albo nie chce dać się za źrebić. W kontekście tej grupy mówi się o największej ilości problemów, musimy zadać sobie więc trzy zasadnicze pytania:
-Czy klacz kiedykolwiek miała źrebaka? Czy próby zaźrebiania były powtarzane, czy klacz roni czy porostu nie udaje się jej zapłodnić. Szczególnie ważne jest kiedy klacz roni.
- Od jakiego czasu klacz nie była kryta?
- Co się działo w zeszłym roku. Czy była leczona antybiotykami, płukana a może miała robiona biopsje.
Jak opisano wyżej czysta macica jest podstawowym warunkiem zdrowej ciąży. Starsze klacze (powyżej 14 lat) mają problemy z niezależnym, naturalnym oczyszczaniem się macicy. Wypłukanie łatwo oraz całkowicie rozwiązuje ten problem. Problem oczyszczania może być powodem trudności w zapłodnieniu starszej klaczy, jednakże może to być tez związanie z przyczynami hormonalnymi oraz wiekiem. Duża grupa klaczy chudnie (wręcz zbyt mocno). Ich grzbiet zaczyna się zapadać . To sprawia ze srom staje się bardziej poziomy oraz obniża się. W tym samym czasie macica obsuwa się poniżej sromu.
Powoduje to u klaczy trudność przy wydalaniu płynów z macicy. Ponieważ odbyt zapada się macica też jest obniżona. To ustanawia ja powyżej basenu miednicy, co umożliwia zasysanie powietrza oraz różnych bakterii. Aby klacz zaszła w ciąże trzeba uniemożliwić zasysanie powietrza. Z tego powodu klacze muszą zostać “podwiązane" (caslick). Stan odżywienia klaczy jest bardzo ważny. Problemem jest to iż starsze klacze często nie osiągają odpowiedniej wagi podczas ciąży.
Cysty w macicy są problemem z którym często borykają się starsze klacze, mogą być on także czynnikiem który uniemożliwia ciąże. U trzylatek takie cysty są wyjątkowa rzadko widziane. Kiedy jajeczko przepływa przez macice przez pierwsze 18 dni, co chwile zderzając się z cystami obumiera. Jeśli jajeczko usadowi się względem cysty także obumrze. To samo zachodzi w przypadku bliźniaków jeśli jajeczka usadowią się z daleka od siebie najczęściej przetrwają, jeśli obok siebie obumrą.. Cysta może zostać wypalona.
Jak wspomniano wcześniej, może być więcej niż jeden powód dla którego klacz nie może się za źrebić. Trzeba było by się wgłębić w zbyt wiele szczegółów aby wyjaśnić wszystkie powody w tym artykule, jednakże jeden powód musi zostać wymieniony; brak ciałka żółtego (corpus luteum).
Źrebak przy boku
Klacze ze źrebakami są zarówno dla hodowców jak i weterynarzy piękną grupą koni. Właśnie udowodniły że są zdolne do rozmnażania (całkiem niedawno) oraz że mogą donosić ciąże. Wielu hodowców zapładnia klacz podczas rui źrebięcej, która występuje ok 10 dni po oźrebieniu się. Często płód jest zresorbowany sześć tygodni później. Łatwość zaobserwowania rui poźrebięcej jest najczęściej powodem do zaźrebienia klaczy tak czy inaczej.
Krótko po wy źrebieniu, macica jest, logicznie rzecz biorąc, zniekształcona. Logicznym jest że musi ona wcześniej wydobrzeć po porodzie zanim klacz zostanie ponownie zapłodniona. W szczególności jeśli klacz zatrzymała łożysko odradza się zapładnianie podczas rui źrebięcej. Dodatkowo trzeba zapamiętać ze klacz która została podłączona do kroplówki ma przewagę nad klaczą u której łożysko zostało usunięte ręcznie . W hodowli koni gorącokrwistych jest to normalne aby dać klaczy zastrzyk aby miała ruje 20 dnia po wy źrebieniu. Około 26/27 dnia można w miarę bezpiecznie zapładniać. Jednym z argumentów aby podjąć takie działanie jest fakt ze klacz ze źrebakiem słabiej pokazuje ruję i trudniej jest ją skojarzyć z ogierem.
Wcześnie w sezonie.
Niektórzy hodowcy zarzekają się że źrebaki muszą urodzić się na początku roku. Inni nie zgadzają się z tym. Poprzednie stwierdzenie nasuwa pytania. Koń jest zwierzęciem pasącym się ( w sensie jedzenia) i przemieszczającymi się na duże odległości w ciągu dnia. Dla młodego konia jest bardzo ważne aby od początku swojego życia jak najwięcej się poruszać. Oźrebienie w zimie powoduje że nowo urodzone źrebaki z powodu pogody często są zmuszone zostać w stajni, co sprzyja rozwijaniu takich chorób jak OC/OCD, problemów z płucami oraz biegunce.
Najlepsza porą na wy źrebienia jest kwiecień-maj . Klacze muszą być wtedy zaźrebione ok maja czerwca
3. Informacje o ogierachWybór ogiera
Dla hodowców koni, wybór ogiera przypomina układanie puzzli. punktem wyjścia jest oczywiście klacz, z jej cechami osobniczymi. Istotne jest takie dobranie ogiera, by źrebię było lepsze niż jego matka. Nie jest to zbyt trudne do osiągnięcia, lecz trzeba brać pod uwagę wiele czynników by osiągnąć najlepszy rezultat.
Jak wybrać właściwego ogiera, spośród innych?
Wiele z nich jest na przykład zwycięzcami HK, lub Pavo Competition. Niektóre kryją wiele klaczy i ich potomstwo wyróżnia się na przeglądach. Inne ogiery są polecane przez znajomych hodowców.Oprócz tego są jeszcze inne, bardziej obiektywne sposoby doboru.
Po pierwsze, hodowca musi podsumować wszystko co wie o swojej klaczy. Dużą pomocą będzie tu analiza LS.
Jeśli klacz miała już potomstwo, wiadomo o niej już coś więcej. Ważna też jest znajomość linii żeńskiej klaczy.
Jeśli określimy najważniejsze cechy które chcemy utrzymać lub poprawić, można rozpocząć poszukiwanie ogiera. Informacje o ogierach można uzyskać w biurze KFPS. Ponieważ niemożliwe jest ciągłe uaktualnianie ich w wersji drukowanej, znajdują się one też na stronie KFPS oraz TUTAJ
Członkowie KFPS mogą z nich korzystać bezpłatnie.
Jak użyc tych danych?
Należy zalogować się na stronie KFPS używając swojego numeru identyfikacyjnego i hasła. Tylko po zalogowaniu hodowca, uzyskuje dostęp do wszystkich opcji w menu po lewej stronie (UWAGA! niektóre informacje są tylko w holenderskiej wersji językowej!!!!). Należy kliknąć w informacje hodowlane (Breeding Information) i dalej w informacje o ogierach (Stallion information), dalej: "wybierz z ogierów na podstawie nazwy lub / i wartości hodowlanej (selection from all stallion basic on name or/and breeding values).
Jak wyszukać. Są różne sposoby wykorzystania bazy danych:
- wybór ze wszystkich ogierów STB (na liście ukażą się wszystkie znane ogiery STB, należy pamiętać że część z nich nie jest już aktywna w hodowli)
- wybór na podstawie wartości hodowlanej lub nazwy - można wpisać nazwę ogiera lub pożądaną wartość hodowlaną i w ten sposób stworzyć listę spełniającą zadane kryteria.
Wartość Hodowlana - LINK do interpretacji LS 'a klaczy Dobór kryteriów:
Przy doborze nie należy wybierać zbyt wielu cech. Przy selekcji mniejszej ich ilości rezultat jest o wiele lepszy.
Przykładem będzie 16 -letnia klacz STER Danique. Klacz charakteryzuje się mocnym, długim kłusem.
Natomiast jej przód wymaga korekty - klacz mogłaby być bardziej "uphill". Szyja klaczy jest pionowa, lecz połączenie głowy i szyi mogłoby być lżejsze.
Wniosek: ruch powinien być utrzymany a reszta wymienionych cech poprawiona. Ogier powinien charakteryzować się wysoką wartością hodowlaną jeśli chodzi o budowę przodu, a połączenie głowy i szyi powinno być bardzo lekkie. Wybrane cechy są "maksymalne" (czyli im większe ich natężenie u danego osobnika tym lepiej) więc szukamy ogiera o ich wartości większej niż 100, dla wszystkich trzech cech.
Jak to zrobić:
Wpisujemy 105 dla kłusa i budowy przodu, oraz 103 dla połączenia głowy i szyi, i baza danych rozpoczyna pracę pokazując pasujące ogiery . Informacje o ogierach:
6 ogierów spełnia zadane wymagania. Teraz należy sprawdzić ich wyniki hodowlane klikając "informacje o ogierach" (stallion information). Znajdziemy tam rodowód, liczbę kryć, wartość hodowlaną, wyniki prób dzielności, dane źrebiąt, wyniki inspekcji.
Na podstawie rodowodu można ocenić jakość linii matecznej ogiera - jest to bardzo ważna informacja..
Na podstawie tych danych, oraz własnych preferencji można dokonać wyboru pomiędzy wyselekcjonowanymi, sześcioma ogierami. Ostateczny wybór.
Wybór można zakończyć dodając kryteria - np zadając sobie pytanie do czego ma się nadawać przyszłe źrebię.
O wyborze zadecyduje wtedy większa przydatność ogiera do zaprzęgów lub pracy pod siodłem,.Możemy też wybrać ogiera już uznanego na potomstwie. Należy ustalić też procent inbredu, by oszacować ryzyko pojawienia się wad, które niosą ze sobą niektóre linie (np wodogłowie - linia Jarich'a, Wessel'a i Oege). Można brać też pod uwagę częstość występowania odmian, oraz premie źrebięce.
W efekcie mamy ogiera wybranego na podstawie wszystkich powyższych informacji. Pozostaje nam tylko czekać na efekt, bo przecież hodowla nigdy nie jest przewidywalna do końca.Uznane ogiery Przy wyborze mniej ważne jest wybranie najlepszego ogiera niż wybranie właściwej kombinacji ogier - klacz. KFPS uaktualnia dane o ogierach tak często jak to tylko możliwe.Który ogier:
Ogiery z listy - TUTAJ - , to ogiery już uznane na potomstwie. Od niektórych z nich można uzyskać nasienie mrożone.Jakie cechy:
W informacjach znajdziesz poniższe dane:
- liczba i % ster potomstwa
- wartość hodowlana dla eksterieru
- wartość hodowlana dla przydatności sportowej.Wartość hodowlana dla przydatności sportowej i eksterieru:
-Wartość hodowlaną na podstawie eksterieru szacuje się na podstawie wyników przeglądów hodowlanych potomstwa ogiera.
-Przydatność sportowa bazuje na teście ABFP. Dane te mogą być użyte zamiast wyników sportowych:
- wyniki ABFP mają większą odziedziczalność niż wyniki sportowe.
- wyniki są znacznie wcześniej niż wyniki sportowe.
-dane są zbierane w jednolitych warunkach
- liczba koni w sporcie jest ciągle jeszcze zbyt mała.
- ABFP podaje informacje cząstkowe.Model szacowania:
Model szacowania wartości hodowlanej oparty jest na systemie stosowanym w hodowli bydła i oczywiście uwzględnia różnicę pomiędzy ogierami. Bierze pod uwagę ocenę eksterieru, wartość hodowlaną matki potomstwa, wiek, czas inspekcji, płci itp.
W efekcie otrzymujemy ocenę maksymalnie obiektywną, najlepiej wychwytującą różnicę pomiędzy grupami potomstwa. A tym samym najlepiej oddającą genetyczny wpływ ogiera na populację. W ten sposób można stworzyć możliwie szeroki model, z włączonymi danymi członków rodziny.Interpretacja wartości hodowlanej:
Średnia wartość hodowlana wynosi 100, ze standardowym odchyleniem 4 pkt.. Wartości powyżej lub poniżej tych danych, znajdują się na marginesie średniej. Im większe odchylenie od średniej tym większy jest spodziewany efekt. Ogier z wartością hodowlaną 109 lub wyżej, należy do 2% najlepszych ogierów w populacji. Dla wartości hodowlanej wyższej niż 112 jest to 0.1 %.
Większość cech w ciągu ostatnich 10 lat zostało znacznie poprawionych, więc wartość hodowlana ogierów zmniejszyła się. Ponieważ spadek ten jest równy dla wszystkich, sposób wykorzystania bazy danych nie zmienił się.Opis wartości hodowlanych:
Wartości hodowlane dla poszczególnych cech są ułożone w słupki. Maksymalne natężenie cechy jest oznaczone słupkiem granatowym (pożądane, po prawej stronie kolumny) lub czerwonym (niepożądane, po lewej stronie kolumny). Cechy o oczekiwanych wartościach średnich oznaczone są na jasnoniebiesko. Optymalna wartość dla tych cech wynosi 100.
{/webgallery}
Odziedziczalność:.
Stopień w jakim wartość hodowlana ogiera ma odniesienie do jego genetycznej jakości określa odziedziczalność (btbh - prawdopodobieństwo przekazania cechy) jest to wartość zależna od liczby ocenionego potomstwa ogiera. Przy niskiej odziedziczalności, wartość hodowlana może się zwiększać wraz z liczbą sędziowanych źrebiąt.
Interpretacja odziedziczalności cechy:
mniej niż 70% - miernie odziedziczalna
70 - 80% - umiarkowanie odziedziczalna
80 - 90% - odziedziczalna
pow 90% - wysoko odziedziczalna. Wykorzystanie wartości hodowlanej:
Wartości hodowlane dla cech eksterieru są dobrym sposobem wyboru właściwej kombinacji Klacz - ogier. Należy przejrzeć LS klaczy w celu ustalenia priorytetów - cech które należy utrzymać i poprawić. W celu poprawienia cechy należy wybrać ogiera z maksymalnym natężeniem tej cechy. Jeśli poprawiana cecha należy do cech "optymalnych" najlepiej jest wybierać ogiera ze średnią wartością hodowlaną dla niej, lub małym odchyleniem w stronę przeciwną niż u klaczy.
Nieporozumieniem jest twierdzenie, że jeśli klacz ma np 5 pkt dla budowy tylnych nóg, właściwa będzie kombinacja z ogierem o wartości tej cechy np 112. Dla cechy "optymalnej" polecany jest ogier o średniej wartości tej cechy.Wartość hodowlana dla przydatności sportowej:
Wartość hodowlana dla chodów podstawowych jest liczona osobno dla cech eksterieru, i dla przydatności sportowej.
Pierwszą określa się na podstawie wyników inspekcji, drugą na podstawie testu ABFP. U większości ogierów te wartości harmonizują ze sobą, choć często też wartość hodowlana w indeksie sportowym jest niższa od tej w indeksie eksterieru.
Należy pamiętać ze "breeding goal" to koń o doskonałym ruchu w pracy, należy więc zwracać większą uwagę na te wartości przy wyborze ogiera.Procent spokrewnienia:
Wyliczony jest dla wszystkich ogierów STB. Liczba ta oznacza spokrewnienie ogiera z resztą populacji. Niższa wartość oznacza większe możliwości użycia ogiera dla obniżenia spokrewnienia w rasie.
Średni procent spokrewnienia wynosi 17,5. Współczynnik ten jest liczony dla fikcyjnych źrebiąt z kombinacji z poszczególnymi ogierami i populacji klaczy (w tym przypadku populacja to wszystkie klacze urodzone w 2006 roku - ok 3000 koni). W obliczenia włącza się wszystkie znane generacje, nie tylko 5 pierwszych.
Procent spokrewnienia jest zdeterminowany częstością użycia ogiera i wzrasta wraz z nią. Jest oczywiście jednym z czynników selekcji młodych ogierów i powodem limitów hodowlanych.Rekomendowane ogiery:
KFPS co roku publikuje listę uznanych ogierów z licencją na dany rok. Ogiery podzielone są na kraje. Ogiery VB maja pozwolenie na krycie tylko na kraj w którym stacjonują. Ogiery STB mogą być używane na całym świecie, lecz poza Holandię można wysyłać nasienie jedynie od tych, które stacjonują w stacjach z certyfikatem EU.
Na liście określony jest dokładnie sposób użycia ogiera:
- krycie naturalne - nat deck.
- inseminacja na miejscu - A.I.
- stacje pobierania i wysyłania nasienia - SWS
- EU - europejski certyfikat zdrowia.
Stacje ogierów Parę lat temu, amerykańska para postanowiła zainseminować swoją klacz ster, mrożonym nasieniem ogiera stojącego w Holandii. Właściciel ogiera zobowiązał się dostarczyć nasienie na zasadzie "nie ma efektu, nie ma zapłaty". Z powodu wątpliwości właścicieli klaczy co do kosztów przeprowadzenia inseminacji w specjalistycznej klinice, wdrożono program ekstensywny - klacz nie została zaźrebiona.
Wynika z tego jasno że jakość nasienia ma tak samo duże znaczenie, jak często niedoceniane właściwe, skojarzone działania właściciela klaczy, Pod tym względem, nie ma dużej różnicy czy używa się mrożonego, czy świeżego nasienia. W Holandii istnieją stacje wyspecjalizowane w użyciu mrożonego nasienia, zorientowane w procedurach i możliwościach.Historia.
od 1939 roku ustalono, ze oferowanie ogierów do hodowli jest sposobem zarobkowania. Przepisy w tej materii nie nakładają wiele obowiązków na właścicieli ogierów. W Unii zasady są znacznie ujednolicone, lecz bywa tak ze różnią się od siebie w poszczególnych krajach członkowskich.
Holenderskie prawo dopuszcza użycia każdego ogiera w hodowli, bez jakichkolwiek prób, certyfikatów czy pozwoleń.
Stacje na poziomie krajowym działają w oparciu o przepisy księgi stadnej i nie muszą spełniać przepisów o zasadach przesyłania nasienia z kraju do kraju.
Od 1996 roku stacje w Holandii maja możliwość dobrowolnej certyfikacji która oznacza międzynarodową gwarancję jakości.Inspekcje.Certyfikowane stacje działają w oparciu o konkretne przepisy, określające formy funkcjonowania stacji.: tylko naturalne krycie , krycie i inseminacja, tylko pobieranie nasienia.
Kontrole higieny, warunków na stacjach, prawidłowości przebiegania procesów pobierania i przechowywania nasienia na stacjach, przeprowadzają specjalne agencje rządowe. Jeśli stacja nie spełnia wymaganych warunków, traci certyfikat.
Profesjonalny właściciel ogiera nie waha się zrobić wszystkiego dla pewności iż oferowany przez niego materiał jest właściwej jakości, lecz w razie wątpliwości hodowca może zawsze sprawdzić jakość nasienia u wyspecjalizowanego lekarza weterynarii. W przypadku nasienia mrożonego taka kontrola jest konieczna.GwarancjaStacje EU spełniają warunki unijne do pobierania nasienia do obrotu międzynarodowego. To oznacza ze ogiery z tych stacji są wolne od chorób takich jak np CEM (zakaźne zapalenie macicy u klaczy). Każda porcja nasienia ma odpowiednie dokumenty zaświadczające o ilości, jakości i sposobie rozmrażania/ inny dla każdego ogiera/. W przypadku zaginięcia dokumentów, hodowca może uzyskać te informacje od właściciela ogiera.Zanim hodowca zainseminuje klacz zawartością słomki, nasienie przechodzi staranny proces kontroli. Jeśli do tego klacz jest prawidłowo przygotowana, szanse na źrebaka rosną. Wszystko czego trzeba to oczekiwania na I premię.
4. NasienieUżycie świeżego nasienia daje dobry efektMarzeniem każdego hodowcy, jest ujrzeć zdrowe, brykające po padoku źrebię. Dla właścicieli klaczy z poza Holandii droga do sukcesu jest jest trochę dłuższa lecz efekt może być taki sam.
Zdrowe źrebię "zaczyna " się od doboru ogiera. KFPS zaleca takie dobór partnera dla klaczy by poziom inbredu nie przekraczał 5- ciu %
Na liście można zaleźć ogiery stojące w Holandii, adresy stacji EU, z których skorzystać mogą hodowcy z zagranicy.SWS- stacja kolekcjonowania nasienia. Większość z nich ma certyfikaty rządowej agencji PVE które gwarantują pewność jakości. Jakość nasienia jest bardzo ważna. KFPS przed każdym sezonem nakazuje badanie nasienia uznanych ogierów.
A.I.( inseminacja na miejscu/- nasienie jest badane pod kątem jakości wyrażanej jako TNB( liczba prawidłowych plemników w milionach na cm2) Norma na tych stacjach wynosi 300, podczas gdy na stacjach SWS- 600.
Nasienie poddawane jest badaniu na choroby zakaźne, a ostatni warunek to rygorystyczne zasady higieny i prawidłowo prowadzona dokumentacja.EU- ogiery na stacjach EU, oprócz powyższych są badane na EVA (arteritis)i EIA (anemia zakaźna). Jeśli ogier z różnych powodów opuszcza stację badania muszą być wykonane ponownie. Eksport nasienia
Świeże, chłodzone nasienie może być przesyłane wewnątrz UE. Kurier dostarcza je pod wskazany adres, lub właściciel może je odebrać osobiście ze stacji. Eksport ten podlega pod nadzór Biura Kontroli Żywności/ UWA/ i nasienie powinno posiadać wydany przez nie certyfikat zdrowia./ wolne od wymienionych wyżej chorób/.
Wysyłając nasienie właściciel ogiera musi przygotować odpowiednią dokumentację.
Nasienie mrożone można wysyłać poza Unię Europejska.- musi mieć dołączone świadectwo zdrowia, oraz instrukcje rozmrażania.. Wysyłać je można w specjalnych "suchych kontenerach"/ np Equitainer/ w których zachowuje przydatność do użycie przez około 10 dni. Po dostarczeniu nasienia, kontener wraca do właściciela, a nasienie przechowuje się w ciekłym azocie do czasu wykorzystania.Dawki inseminacyjne: Po pobraniu nasienie jest dzielone na porcje i wirowane w celu uzyskania większego zagęszczenia i przedłużenia jego żywotności. Przeżywalność nasienia chłodzonego w drogach rodnych klaczy wynosi ok 48 godzin
Mrożone nasienie nie ma tak długiej przeżywalności jak chłodzone dlatego nie należy go używać wcześniej niż 12 godzin przed owulacja. Ponieważ niektóre plemniki mogą ulec uszkodzeniu lub mają nieprawidłową budowę, zaleca się by TNB wynosiło w tym przypadku- 600.
Hodowcy z zagranicy nie maja do dyspozycji firmy kurierskiej działającej 24 godziny, przez 7 dni w tygodniu, tym ważniejsze jest dla nich odpowiedni moment zamówienia nasienia.
Nasienie chłodzone przewozi się w styropianowych opakowaniach w temp 7 stopni C.. Ważne jest by nie umieszczać nasienia bezpośrednio na materiale chłodzącym- ma to bardzo zły wpływ na jego jakość.
Po dostarczeniu nasienia lekarz lub inseminator może ocenić jego jakość przez zbadanie kropli pod mikroskopem.Klacz;
W większości przypadków, inseminacja klaczy za granica jest przeprowadzana przez lekarza wet. Najlepszy sposób do określenia właściwego momentu to badanie USG.
lekarz powinien zbadać stan nie tylko jajników, ale i macicy, by określić czy klacz jest w rui i czy pęcherzyki osiągnęły pożądany rozmiar. Ważne jest by inseminacja nastąpiła krótko przed owulacja. Właściwy czas to- 48 godzin przed owulacją w Holandii, i 24 godziny za granicą.Zawsze sprawdzaj jakość nasienia.Czasem klacz jest źrebna po jednej inseminacji mrożonym nasieniem, a czasem potrzeba na to kilku cykli.
Przybliżono tu informacje o "przygotowaniu" klaczy: aspekty płodności i zdrowia nasienia, bo ono też jest bardzo ważne dla wyników rozrodu.Wymagania KFPS dla młodych ogierów w drugiej rundzie HK wynoszą:
dla trzylatków:
600x106 TNB
50% morfologia
50 % ruchliwość.
lub: odpowiednio-800x 106
45.5%
50. %Dla czterolatków i starszych- 1000 x 106
45.5
50
lub: 1200 x 106
45
50
Badane są tez narządy płciowe ogiera. W razie jakichkolwiek wad, ogier jest eliminowany.
Jakość nasienia badana jest często- jest to czynnik na który ma wpływ wiele składowych zewnętrznych więc jednorazowy test nie byłby przydatny. Określanie jakości mrożonego nasienia:
Czas inseminacji jest najważniejszy gdy używamy mrożonego nasienia- ma to związek z przeżywalnością nasienia/ mrożone 12 godzin, świeże 48 godzin/ i jego zdolnością do zapłodnienia po rozmrożeniu, oraz faktem, iż jajeczko po owulacji zachowuje żywotność do 6 godzin po owulacji.
Właściciel klaczy zawsze powinien domagać się certyfikatu jakości (certyfikat odnosi się do nasienia rozmrożonego)
Badanie nasienia obejmuje- żywotność, przeżywalność, koncentrację, morfologię, TNB
Powinno być przeprowadzone na minimum dwóch słomkach pochodzących z jednego ejakulatu.
Po odpowiednim rozmrożeniu ocenia się:ruchliwość (minimum 20 %, lecz ogier może być zaaprobowany gdy ruchliwość jego nasienia wynosi 50 %/). mówi o dojrzałości plemników do zapłodnienia.
Ruchliwość jest mocno związana z procesem mrożenia i rozmrażania. Nasienie przydatne powinno mieć przed zamrożeniem ruchliwość ok 70 %.
Morfologia- zmienna w ciągu życia ogiera. Najważniejszy jest raport z selekcji, bo wszystkie choroby mogą zmienić jej obraz na bardzo długo. Określa kształt i strukturę plemników- tylko prawidłowo zbudowane plemniki są zdolne do zapłodnieniaKoncentracja- można ja poprawić wirowaniem, wartość bardzo zmienna, zależy od sposobu utrzymania ogiera.
laboratoria badające nasienie:Inspekcja zdrowia zwierząt - Margret van der Lei, Wolvega
czas oczekiwania- min 3 dni.
Akademia w Utrechcie
tel; 0031 30 2531248
fax 0031 30 2521887
e- mail: secretariaat_DGL @uu.nl
czas oczekiwania- 1-2 tygodnie. raport przesyłany jest tylko do wnioskodawcy.
Ze wszystkich tych danych wynika, ze sezon rozrodczy należy wcześniej zaplanować.Transport i przechowywanie mrożonego nasienia. Gdy nasienie wysyła się ze stacji UE, ma ono dołączoną datę wysyłki, numer ogiera, liczbę porcji, adres i certyfikat zdrowia/ zgodny z przepisami UE/.
warunki transportu maja ogromny wpływ na na jakość nasienia. Najlepiej przewozić je w odpowiednich kontenerach z azotem (wymagają kontroli poziomu azotu i uzupełniania go..), lub tzw suchych ( transport w takich pojemnikach jest o wiele prostszy).
Przenoszenie nasienia z pojemnika do pojemnika nie powinno trwać dłużej niż 8 sekund.Koszty transportu.
Koszty transporty są często wysokie, wiec należy korzystać tylko z usług poważnych firm kurierskich jak TNT i UPS. Wielu właścicieli ogierów ma swoich "własnych" sprawdzonych kurierów.
Koszty można obniżyć stosując transport łączony.RozmrażanieRozmrażanie należy zawsze przeprowadzać zgodnie z dołączoną instrukcją.Rozmrażanie nasienia mrożonego w słomkach 0,5ml. Potrzebne:
- termos lub inne naczynie z szeroką szyjką napełnione wodą o temperaturze 37 - 38 C
- lub kąpiel wodna z menzurką wypełnioną wodą o temp. 37 - 38 C
- termometr
- stoper
- nożyczki
- długa pęseta
- kontener z ciekłym azotem
1. Przy ilości słomek większej niż 8 - próbówka 15 ml, strzykawka 20ml; pipeta A. I.
2. Przy ilości słomek mniejszej niż 8 - pipeta A.I. z możliwością usunięcia słomki po opróżnieniu.Sposób rozmrażaniaPrzysunąć kontener z azotem najbliżej jak się da do kąpieli wodnej lub termosu. Jedną słomkę z tuby przełożyć bardzo szybko do termosu lub menzurki (z termometrem) oznakowanym końcem do góry.
W ten sam sposób przełożyć resztę słomek, jedną po drugiej (nie wszystkie na raz!!). Po ostatniej słomce włączyć stoper. Po 30 - 40 sek. wyjąć słomki i dobrze osuszyć. Odciąć oznakowany koniec i :
1.(duża liczba słomek) - trzymaj słomki odwrócone w ogrzanej 15ml próbówce odetnij drugi koniec - opróżnią się same - opróżnij pozostałe słomki w ten sam sposób. Przed inseminacja zbadaj kroplę nasienia pod mikroskopem.
2.( mała liczba słomek) - zbadaj kroplę nasienia z jednej słomki pod mikroskopem ( w razie wątpliwości zbadaj druga kroplę z innej słomki). Trzymając słomki w cieple, inseminuj klacz , przelewając ich zawartość po kolei do pipety A.I.
UWAGA - nigdy nie trzymaj słomki poza kontenerem dłużej niż 8 sekund. Zawsze czytaj dołączone do nasienia dokumenty.
Zawsze należy ustalić , przy zamawianiu nasienia szczegóły takie jak, ilość porcji w jednej cenie, certyfikat jakości, kto organizuje transport.
Należy też pamiętać że w rożnych krajach mogą być różne wymagania, co do zdrowotności nasienia
5. WeterynariaBadania nad płodnością klaczy fryzyjskich
Po urodzeniu źrebaka to samo pytanie zawsze nurtuje hodowców: kiedy i jakim ogierem zaźrebiać następnym razem? Wyznaczenie daty nowego zapłodnienia zawsze jest poddawane dyskusji. Czy inseminacja powinna mieć miejsce podczas rui źrebięcej, czy podajemy klaczy z bardzo młodym źrebakiem zastrzyk żeby wywołać ruje, czy doradza się czekanie dłużej? W tym artykule przeanalizowane zostaną wszystkie za I przeciw każdej opcji,
Jeśli poród przeszedł gładko i bez komplikacji tak samo jak okres po porodowy wtedy zapłodnienie w trakcje rui źrebięcej jest opcja, szczególnie jeśli jest już pod koniec sezonu a następnie wy źrebienie nie może być zbyt późno w przyszłym roku. Kolejną zaletą zaźrebiania podczas rui źrebięcej jest długość jej trwania. Normalna ruja trwa około 6-9 dni a kiedy klacz jest z młodym źrebięciem przy boku tylko 2-4. Zwłaszcza że podczas rui źrebięcej prawie zawsze zachodzi owulacja, nawet jeśli klacz nie pokazuje zbytnio rui, szanse zapłodnienia są wysokie.
Wada zapładniania podczas rui źrebięcej jest większa szansa na wchłoniecie zygoty, ponieważ macica wciąż regeneruje się po poprzednim porodzie I musi powrócić do swojego oryginalnego kształtu. Jednym słowem ruja źrebięca daje większe szanse na ciąże jednak wchłonięcie zygoty jest większe niż normalnie. Hodowcą którzy wybrali ten czas do zapłodnienia doradza się aby przeprowadzili dodatkowe testy ciążowe.
Obrazek Podczas badania rektalnego rozmiar i r ukrwienie macicy oraz jajniki są wyczuwane.
Krótkie cykle.
Jeśli hodowca opowiada się za następna ciąża a klacz ciągle ma przy sobie młodego źrebaka, krótkie cykle stają się dość popularną oraz często wybieraną metodą. Normalnie iniekcja jest podawana 20 dni po oźrebieniu się klaczy. Po 5-7 dniach klacz wchodzi w ruje. Oznaki są łatwo dostrzegalne. Macica ma więcej czasu na regeneracje niż podczas zaźrebiania w czasie rui źrebięcej. Ponieważ hodowcy as obecnie aktywnie włączeni w ustalenie daty rui oraz nią samą, będzie ona obserwowana i na pewno nie zapomni się o jej terminie.
Hodowcy oczywiście mogą także pozwolić na naturalny cykl rui. Najczęściej ruja źrebięca jest wtedy pomijana. Klacz będzie gotowa do zapłodnienia podczas 2 rui cyklu. Dla klaczy fryzyjskiej
ruja źrebięca zwykle zaczyna się 11 dnia(9-13 dzień) po porodzie. Druga ruja występuje około 30 dni po oźrebieniu.
Badanie płodności:
Hodowcy relatywnie dużo inwestują w fryzyjskie źrebaki. Opłaty za wpis do księgi ale także utrzymanie klaczy kosztuje nie małe pieniądze. Aby kontrolować możliwe straty finansowe doradza się, aby mieć szanse na sukces w zapładnianiu klaczy , odpowiedzieć na pytania zawarte poniżej. Osobą najlepiej przygotowana do tego jest dobry weterynarz.
1. wywiad chorobowy
2. Inspekcja organów rozrodczych.
3. rektalne badanie klaczy
4. USG klaczy
5. Stan macicy bądź pochwy
6. Biopsja (Tkanki) macicy
7. Histeroskopia ( endoskopowe badanie macicy)
8. Badanie krwi moczu
9. Inne dodatkowe testy
Wywiad
Po czas wywiadu opisuje się historie klaczy. Poza wiekiem, obecnym stanem zdrowia, itd, historia hodowlana klaczy jest bardzo ważna. Kiedy klacz ostatnio się oźrebiła, czy kiedykolwiek była źrebna(miała źrebaka)? Jak przebiegała ostatnia ciąża. Czy czas po porodowy przebiegł poprawnie i szybko? Czy klacz (jej macica) była leczona jeśli tak jak dawno temu, z jakiego powodu itd? Jednymi słowy: czy kiedykolwiek były jakieś problemy. Dzięki temu weterynarz będzie mógł spróbować ocenić czy klacz będzie miała problemy z za źrebieniem, a także zaplanuje strategie. Jest pewne ze nie zawsze istnieje wyjaśnienie wszystkich problemów.
Jednakże szczegółowa analiza często pomaga w udanym za źrebieniu. Także obecny stan zdrowia oraz odżywienia klaczy ma wpływ na sukces. Klacze otyłe najczęściej maja większe problemy. Zbyt mocno okazywany stres także nie wpływa pozytywnie. Najnowsze badanie z USA pokazują ze klacze które są za ciężkie(ładnie powiedziane jednym słowem z nadwaga, na zdjęciu) mają więcej szans na urodzenie źrebaka ogiera a klacze chudsze ogólnie rodzą klaczki. Czy to w jakiś sposób odnosi się do Holandii( a pewnie i całej Europy) nie wiadomo.
Inspekcja organów rozrodczych.
Wewnętrzna oraz zewnętrzna inspekcja organów rozrodczych klaczy jest kluczowa dla tej części badania. Co jest normalne a co jest poza norma? Kiedy pochwa jest zamknięta I przebiega prosto z dołu do góry możemy mówić o sytuacji normalniej. Jeśli jest częściowo otwarta zasysa powietrze albo zawiera płyn jest to wysoce nie pożądane. Kiedy pochwa jest delikatnie otwierana palcami wskazującym I środkowym oraz natychmiast powraca do poprzedniej pozycji jest to objaw pożądany. Jeśli pochwa jest otwarta jej wnętrze oraz wejście do macicy nie powinno być widoczne. Przy jakichkolwiek nieprawidłowościach ryzyko poważnej infekcji pochwy oraz macicy rosną.
Odpowiednie badanie szyjki macicy jest obowiązkowe. Zwieracz szyjki macicy pełni bardzo ważną role dla źrebnej klaczy. A pełni on swoja role na odstawie działania hormonów. Podczas ciąży napięcie w szyjce macicy wzrasta. Pomimo wzrastającego napięcia mięśnie zwieracza pozostają w swoim normalnym stanie (zamknięte). Tylko podczas rui oraz podczas porodu zwieracz otwiera się! Jeśli podczas porodu szyjka macicy jest uszkodzona I jeśli utrudnia normalne zamknięcie wtedy kolejna ciąża w większości przypadków jest niemożliwa. Normalnie szyjka macicy jest niewidoczna, co powoduje trudności w zdiagnozowaniu stanu funkcjonowania zwieracza który może powodować bezpłodność.
Badanie rektalne
Dzięki badaniu poprzez jelito grube można stwierdzić stan macicy. Grubość rozmiar, położenie macicy jest badane przez weterynarza. Starsze klacze są bardziej narażone na wypadanie macicy, w szczególności jeśli miały już wiele potomstwa. Nie tylko zapłodnienie ale I naturalne oczyszczanie oraz wydalanie płynów z macicy może być problemem. Poprzez ścianę pęcherza weterynarz może wyczuć stopień przepływ krwi (ukrwienia?) oraz śledzić stadia ciąży.
Można także wyczuć wielkość jajników, dzięki temu można wywnioskować w jakim stopniu rozwoju znajduje się klacz (pod względem hodowli np jak wiele miała źrebaków itd). Są to informacje niezwykle przydatne dla hodowcy. Także rozmiar oraz stan jajników może być sprawdzony przez weterynarza. Jeśli klacz właśnie owulowała ( w ciągu 2 ostatnich godzin) weterynarz może rozpoznać to przez reakcję na ból podczas dotykania jajników.
Ultrasonografia(USG)
USG stało się podstawowym testem w ciągu ostatnich kilku lat podczas badania klaczy która ma być zapłodniona. Na początku sezonu może wybadać stan jajników dzięki badani USG. Początkowo skaner był głównie używany do pomiaru pęcherzyka jajowego oraz szacowania jego wielkości a także wyznaczanie możliwej daty owulacji. Obecnie jest bardzo ważne szczególnie w przypadku klaczy fryzyjskich aby obserwować macice oraz ich możliwą zawartość. Weterynarz porze kształt macicy może wywnioskować czy klacz jest gotowa do zapłodnienia, jeśli współgra on ze stanem jajników I jeśli macica jest sucha. Dla klaczy fryzyjskich charakterystycznym jest ze w macicy jest pewna ilość płynu. To w większości przypadków uniemożliwia zaźrebienie. Także kolor zawartości pęcherza (szary/czarny/ z lub bez złogów) pokazuje czy jest jakaś infekcja lub tylko płyn. Ważne ze dzięki USG można nie tylko zobaczyć jajniki i wielkość pęcherzyka jajowego ale w szczególności jeśli wyniki odpowiadają stanowy macicy. Klacz może często pokazywać słabe oznaki rui spowodowane przez jeden lub więcej pęcherzyki jajowe, jeśli jednak macica nie pokazuje gotowości na przyjęcie jajeczka zapładnianie klaczy nie ma sensu. Co więcej zapłodnienie w takim stanie nie tylko nie doprowadzi do ciąży ale prawdopodobnie spowoduje infekcję . Jeśli w macicy jest płyn weterynarz najczęściej wykona więcej badan np flory bakteryjnej w macicy. USG oferuje wiele możliwości zarówno weterynarzowi jak I hodowcy. Nie tylko pomiar wielkości jajników pęcherzyka jajnikowego, ale także ich ilość I rodzaj. Można także łatwo zauważyć rożne uszkodzenie pęcherzyka jajowego np; guzy. Poprzez ocenę wielkości I kształtu można ocenić kiedy klacz będzie owulować. Także po owulacji dzięki USG można ocenić z której strony i iloma jajeczkami klacz owulowała.
Flora bakteryjna
Poprzez badanie flory bakteryjnej macicy oraz szyjki macicy weterynarz może stwierdzić jakie bakterie w niej się znajdują
Jest wiadome ze macica nie jest w 100% sterylna. Jednakże niektóre bakterie np. E coli nie powinny się w niej znajdować. Podczas rui macica bardzo dobrze się oczyszcza. Samooczyszczanie nie jest jednak tak dobra poza ruja. Zwykle hodowcy sprawdzają florę bakteryjna na miesiąc przez zapładnianiem. Flora bakteryjna jest ważna zarówno dla klaczy jak I ogiera ponieważ zakażenie może się przenieść z klaczy na ogiera, a temu trzeba zapobiegać. Klaczy (przez inseminacje bądź kryte a nie zachodzące w ciążę dobrze jest przebadać pod kątem flory bakteryjnej na początku nowego sezonu.
W praktyce jeśli klacz jest zapładniana lub inseminowana bez efektu przez kolejne ruje flora bateryjna macicy powinna być poddana dalszym badaniom. Próbki trzeba pobierać zawsze podczas rui. Pomijając to ze weterynarzowi o wiele trudniej jest dostać się po macicy poza rują, w tym czasie (poza ruja)możliwość infekcji od dróg moczowych jest wysoka.. Jeśli hodowca pobierze próbki na początku cyklu wyniki będą znane w przeciągu kilku dni, czyli zanim skończy się ruja.
Jeśli zostaną wykryta infekcje hodowca dowie się jakie antybiotyki ma stosować. Jednak nie tylko bakterie mogą być problemem. Jeśli chce się uzyskać pełne wyniki powinno się także przeprowadzić test na grzyby oraz pleśń(tzw pleśniawka). Te testy wykraczają poza schemat zwyczajowego postępowania. Należy zapytać weterynarza na co dokładnie będzie badał klacz. Przy stosowaniu antybiotyków może często dojść do poważnego zakażenia grzybami lub pleśnią, które są bardzo trudne do wyleczenia. Dlatego też tak ważne jest odpowiednie użycie antybiotyków.
Biopsja (Test tkankowy)
Biopsja polega na pobieraniu małego kawałka ze ściany macicy. Jest on pobierany specjalistycznym narzędziem. Próbkę tkanki bada się w laboratorium. Określa sie stan tkanek macicy. To pozwoli na poprawna prognozę mającą na celu wymagania w stosunku do problemowej klaczy. Biopsja nie jest procedurą standardową. Stosuje się ją tylko w wypadku poważnych problemów. Jest jednak jedna wada ponieważ pobiera się kawałek macicy jest możliwość ze nie nie zobrazuje on stanu w całej macicy. Pomimo tego ze dzięki biopsji można określić prognozę nie jest ona w 100% pewna.
Histeroskopia ( endoskopowe badanie macicy)
Badanie macicy przeprowadza się przy pomocy endoskopu. Na początku endoskopu znajduje się kamerka (z małą lampka najczęściej diodową). Weterynarz wiec może przyjrzeć się jak macica wygląda od środka. Po umieszczeniu endoskopu pompuje on do środka powietrze co poprawia widoczność. Szczególnie kolor śluzówki macicy oraz brak lub występowanie płynów są ważnymi kryteriami oceny. Dzięki temu badaniu można także łatwo ocenić czy w macicy występują jakieś ubytki. Odnosi się to także do ujść jajowodów(brodawki). Czasami po bardzo ostrym zapaleniu macicy ujście jajowodów może być zablokowane.
Może to być wykryte tylko dzięki histeroskopii. Można także dzięki temu określić ilość oraz wielkość cyst w macicy. Cysty można nazwać gruczołami zatrzymującymi w ścianie macicy. Kiedy się blokują np przez infekcje lub wiek formują się małe wybrzuszenia, pęcherzyki ‘zwieszają’ się ze ścian macicy. Jeśli są one małe I jest ich niewiele nie maja one bezpośredniego I natychmiastowego wpływu na ciąże, ale jeśli cyst jest wiele mogą one hamować ciąże. Cysty można usunąć za pomocą endoskopu. Są one wypalane za pomocą połączonego z endoskopem drucika który jest pod napięciem. Usunięta cysta może odrosnąć. Czasami dodatkowe leczenie jest niezbędne. Kolejną zaletą jest to że podczas badania endoskopem jest to że można je udokumentować(nagrać film, zrobić zdjęcia z badania). Można następnie porównać je z wynikami kolejnych bądź poprzednich endoskopii. Dzięki endoskopii uszkodzenia szyjki macicy mogą być łatwo zauważone. Innymi słowy; jeśli tzw klacz z problemami nie chce zaciążyć nie należy wahać się przed histeroskopia. Histeroskopia nie jest badaniem rutynowym. Klacz musi być zabrana do kliniki weterynaryjnej, ale w tym wypadku jest to warte zachodu. Leczenie jest znacznie tańsze niż nieustanne nieudane próby zapłodnienia.
Badanie krwi i moczu
Niektóre klacze maja problemy z poziomem hormonów I z tego powodu nie mogą zajsc w ciaże, lub utrzymać płodu. Dzięki badaniu krwi moczu można łatwo wyśledzić odstępstwa od normy. Także jeśli klacz nie jest w najlepszej kondycji takie badanie może okazać się bardzo przydatne. Należy zrobić badanie rozmazu krwi przez nowym sezonem. Zła dieta braki witaminowe oraz w minerałach mogą uniemożliwić zaciążenie. Także klacz która ma być inseminowana powinna mieć ważne badania krwi.
Testy dodatkowe
Rozważając inne dodatkowe testy powinno się pomyśleć np o alergii klaczy na nasienie oraz na niezgodność genetyczna danych osobników. Jest wiele teorii na ten temat. Trudno jest stwierdzić czy są one prawdziwe. Nie zawsze jest łatwo przytoczyć naukowe dowody na poparcie tej teorii. Czasami jest jednak wiele rzeczy które za nią przemawiają.
Od autora
‘W tym artykule próbowałem opisać rożne metody testowania klaczy w kwestii płodności. Są one badaniami standardowymi łatwymi do przeprowadzenia. Inne testy muszą, jeśli jest taki powód, zostać przeprowadzone w klinice weterynaryjnej. Faktem jest że jeśli hodowca doświadczy problemów z klaczą I jej płodnością, ma wiele możliwości aby wykryć przyczynę tego problemu.
Przy klaczy z problemami doradza się aby hodowca postarał znaleźć rozwiązanie problemu przed zamówieniem nasienia. Nie ma najmniejszego sensu aby podczas jednego sezonu inseminować wiele razy, bez żadnego rezultatu, jest to strata czasu oraz PIENIĘDZY! A także często prowadzi do nie uzasadnionych frustracji. Oczywiście jest wiele przyczyn nie powiązanych z klaczą które mogą obniżyć płodność. Te przyczyny zostaną opisane następny razem.
Życzę wielu sukcesów. Po więcej informacji proszę odwiedzić www.horsmans.com.
Specyfika klaczy fryzyjskich-
Poniżej znajdują się punkty przydatne lekarzowi weterynarii, dla zapoznania się ze specyfika klaczy fryzyjskich
- historia klaczy - która źrebność, źrebność w ostatnich latach
- dotychczasowe postępowanie.
- wiek klaczy
- kondycja klaczy
- USG macicy i jajników 1. Klacze fryzyjskie maja dłuższe ruje niż klacze innych ras.
2 Napięcie ścian macicy jest większe oraz większa jest jej sekrecja. (nie należy inseminować dopóki macica nie będzie prawie sucha!!!!}
3. Maksymalny rozmiar pęcherzyka jest trudny do ustalenia. Pęcherzyk 50-60 mm, jest u klaczy fryzyjskiej zupełnie normalny.
4. Klacze fryzyjskie relatywnie słabiej reagują na stymulację hormonalną.(nie należy działać zbyt wcześnie}
5. Zawsze należy sprawdzić jakość nasienia użytego do inseminacji. Należy używać wyłącznie nasienia posiadającego certyfikat jakości.
5. Należy bezwzględnie przestrzegać, załączonego do mrożonego nasienia, protokołu rozmrażania.