Maść konia jest to dziedziczny kolor sierści i włosia ochronnego (grzywy, ogona, szczotek), jak również kopyt, skóry i oczu. Umaszczenie koni wynika z obecności pigmentu nazwanego melaniną, której komórki znajdują się w naskórku i skórze właściwej, wówczas odpowiedzialna jest za kolor skóry; może również przebywać w cebulce włosowej, nadając odpowiednią barwę włosów.
U każdego ssaka występują dwa rodzaje melaniny:
- eumelanina - odpowiedzialna za ciemny kolor umaszczenia,
- feomelanina – odpowiedzialna za jasne kolory – od żółtego do czerwonobrązowego.
Jednak barwnik to nie wszystko by koń był kary, gniady czy kasztanowaty. Ważna są również uwarunkowania genetyczne danego osobnika. Dziedziczenie maści u koni jest procesem zdecydowanie bardziej skomplikowanym niż u ludzi. Powodem tego jest bardzo duża liczba genów opowiedzianych za umaszczenie, których liczba przekracza 30 genów. Geny mogą w różny sposób wpływać na umaszczenie koni, np. : oddziaływanie na ilość wydzielania melaniny do włosów i skóry, zmianie struktury komórek melanocytów (produkują pigment), jak również zamiana w wytwarzaniu eumelaniny lub feomelaniny. Za produkcję pigmentu odpowiedzialne są geny ulokowane w konkretnych miejscach w łańcuchu genetycznym, miejsce to nazywamy „LOKUS”. Za pigment ciemny odpowiedzialne są geny z lokus A, natomiast geny z lokus E wpływają na produkcję obydwu pigmentów,ale jeżeli jeden z nich występuje w przewadze, np. eumelanina, to produkcja drugiego jest ograniczona.
Przejdźmy teraz do maści, która w tym przypadku interesuje nas najbardziej i do genezy jej powstawania. Maść kara jest maścią, która należy, w standardowej klasyfikacji, do maści podstawowych, wśród których znajdują się także kasztanowata i gniada. Kare konie są najmniej zróżnicowane pod względem umaszczenia. Barwa ta rzadko występuje w postaci czysto czarnej, w większości przypadków sierść odznacza się brązowymi lub szarymi przejaśnieniami, które uwidaczniają się zwłaszcza przy sprzyjającym warunkach żywieniowych i klimatycznych (w promieniach słonecznych).
Genotyp (ogół genów warunkujących dziedziczenie danej cechy) maści karej wygląda następująco: aa E_. W woli wytłumaczenia małe literki aa oznaczają homozygotę recesywną (dwa identyczne allele danego genu, zdominowane przez allele dominujące) warunkującą umaszczenie ciemne, a duża litera E z kreseczką oznacza dominującą heterozygotę (dwa różne allele) lub homozygotę warunkującą produkcję pigmentu jasnego. W tym wypadku występuje zjawisko epistazy alleli recesywnych nad dominującymi, czyli epistatyczne aa maskuje fenotypowe (w budowie organizmu, to, co widać na żywe oko) ujawnienie się alleli E_ pomimo to, że w normalnych warunkach byłby on dominujący. Dlatego też gen produkujący eumelaninę hamuje produkcję feomelaniny, co sprawia, że barwnik ten nie występuje i ujawnia się tylko barwnik ciemny.
Wśród fryzów, zwłaszcza ogierów pretendujących do Księgi Stamboek preferowane są osobniki, których genotyp posiada dwie pary homozygotycznych alleli: aa EE. Jest to istotne, ponieważ zapobiega urodzeniu się źrebięcia o innej niż karej maści. Jeżeli połączymy dwie homozygoty, czyli dwa osobniki, które posiadają genotyp aaEE możliwość urodzenia źrebaka o maści kasztanowatej lub gniadej jest znikoma.. Natomiast jeżeli połączymy dwie heterozygoty aaEe (tab.1) wówczas szanse na wystąpienie osobnika o umaszczeniu kasztanowatym są, jak 3 : 1 (na cztery źrebaki jeden będzie kasztanowy)
Tabela 1
Krzyżówka genetyczna między dwoma heterozygotami o karym umaszczeniu.
Geny ojca Geny matki | aE | Ae |
| aE | aaEE (kara) | aaEe (kara) |
| ae | aaEe (kara) | aaee (kaszt) |
Dlatego też od 1998 roku każdy ogier przechodzi dodatkowe testy DNA, w celu wykluczenia osobników heterozygotycznych (aaEe). Obecnie znane są jeszcze ogiery odznaczające się heterozygotycznymi allelami Ee są to ogiery: ABE 346 i Jillis 301. Klacze, które są kryte lub sztucznie zapładniane tym ogierem muszą być przebadane pod względem DNA.
Należy również wspomnieć o dwóch odmianach maści karych: kruczo kary i kary płowiejący. Występowanie ich jest również warunkowane przez geny umaszczenia, jednak do ich uwidocznienia niezbędne są czynniki środowiskowe, zwłaszcza promienie słoneczne. Polega na , że każdy koń o umaszczeniu karym, do momentu gdy nie zostanie wystawiony na działanie słońca, jest w odmianie kruczo karej (intensywnie czarny z połyskiem), natomiast w momencie gdy wyjdzie on na pastwisko pod wpływem promieni traci on głębokie czarne umaszczenie sierści i pojawiają się brązowo rdzawe włosy, wówczas możemy być pewni że koń jest kary płowiejący. Konie o maści kruczo karej nigdy się nie odbarwiają. Stanowi to znaczny problem dla świeżo upieczonych hodowców koni fryzyjskich, którzy chcą mieć konia o kruczo karej maści, zwłaszcza wtedy, gdy trafią na nieuczciwych hodowców, którzy trzymają konie na sprzedaż w stajni za dnia a wypuszczają na wybiegi nocą by nie ujawnić ich prawdziwej maści.
Z punktu widzenia genetyki maść kara płowiejąca jest uwarunkowana genem umiejscowionym w locus B. Gen ten reguluje formy konstrukcji białek eumelaniny odpowiedzialnej za ciemną barwę. Konie, w których genotypie pojawi się dominująca homozygota BB lub heterozygota Bb rodzą się myszate, brązowo-szare, czasem nawet żółte i z wiekiem ciemnieją. Jednak w momencie gdy do ich sierści dotrą promienie słoneczne barwnik rozjaśnia się i pojawiają się rudawo brązowe włosy, co daje efekt płowienia barwy czarnej. Ta odmiana nie zależnie od rasy występuje częściej niż kruczo kara. Jak wiemy tylko klacze i wałachy koni fryzyjskich mogą posiadać takie umaszczenie, natomiast ogiery muszą być kruczo kare obowiązkowo.
Umaszczenie kruczo kare uwarunkowane jest genami z lokus E. Jeżeli w tej locii ujawnią się allele ED (całkowicie dominujący nad pozostałymi allelami w tym lokus) i wystąpi dodatkowo allel BB lub Bb doprowadzi to do całkowitej blokady wytwarzania pigmentu feomelaniny i otrzymamy konia o umaszczeniu kruczo karym, który nie będzie ulegał płowieniu. Jeżeli natomiast w lokus E, allel ED nie wystąpi, uzyskamy standardowy zestaw homozygoty EE lub heterozygot Ee, a koń będzie posiadał płowiejącą sierść.
Dla lepszego zobrazowania wszystkie genotypy, które warunkują dane umaszczenie:
aaEE lub aaEe - ogólny genotyp świadczący o maści karej,
aa BB EE; aa BB Ee; aa Bb EE; aa Bb Ee – umaszczenie kare odmiana płowiejąca
aa BB ED lub aa Bb ED – umaszczenie kare w odmianie kruczo karej
Podsumowując umaszczenie koni warunkowane jest przez pigmenty o barwie ciemnej (czarnej, brązowej) i jasnej (od żółtej do brązowo czerwonej). Maść karą warunkuje ujawnienie się eumelaniny za co odpowiedzialne są odpowiednie geny warunkujące umaszczenie. Zasady dziedziczenia maść nie należą do najłatwiejszych ale warto je poznać i wykorzystać w hodowli do uzyskania koni o barwie takiej jak nas interesuje.
aut. Natalia Jankowska